การแก้ปัญหาราคาค่าที่ดินที่สูงเกินไปเป็นอุปสรรคสำคัญต่อการจัดหาที่อยู่อาศัยราคาย่อมเยาสำหรับครอบครัวรายได้น้อยในสหรัฐอเมริกา หนึ่งในแนวทางที่น่าสนใจคือ “Community Land Trust (CLT)” หรือการแยกกรรมสิทธิ์ที่ดินออกจากบ้าน ซึ่งช่วยให้ผู้คนสามารถซื้อบ้านได้โดยไม่ต้องซื้อที่ดินไปด้วย องค์กรในรูปแบบนี้เป็นองค์กรไม่แสวงหากำไรที่ตั้งอยู่บนฐานชุมชน มีพันธกิจหลักคือการจัดหาที่อยู่อาศัยราคาย่อมเยาอย่างยั่งยืน โดยถือครองที่ดินและให้สิทธิผู้คนเช่าระยะยาวในการปลูกสร้างหรืออยู่อาศัย บ้านที่อยู่ในโครงการจึงมีการกำหนดสูตรการขายต่อ (resale formula) เพื่อสร้างสมดุลระหว่างสิทธิของเจ้าของบ้านในการสะสมมูลค่าทรัพย์สินกับเป้าหมายของชุมชนที่จะรักษาความสามารถในการเข้าถึงบ้านราคาย่อมเยาในระยะยาว

โมเดลนี้เริ่มพัฒนาขึ้นในสหรัฐอเมริกามากว่า 40 ปี และปัจจุบันมีการดำเนินงานแล้วราว 160 แห่งในเกือบทุกรัฐ การบริหารจัดการมักอยู่ภายใต้คณะกรรมการที่มีทั้งผู้เช่า ผู้คนในพื้นที่ และผู้แทนจากหน่วยงานรัฐหรือองค์กรไม่แสวงหากำไร จุดเด่นของระบบคือการสร้างความมั่นคงในการอยู่อาศัย สิทธิในการส่งต่อบ้าน และการมีส่วนร่วมในการตัดสินใจเชิงชุมชน อีกทั้งยังช่วยลดความเสี่ยงจากการสูญเสียบ้านเมื่อเกิดปัญหาทางการเงิน

แต่ยังมีคำถามเชิงวิจัยหลายประการ เช่น โมเดลนี้จะสามารถรักษาที่อยู่อาศัยราคาย่อมเยาได้จริงในระยะยาวหรือไม่ จะช่วยสร้างทรัพย์สินส่วนบุคคลแก่ครอบครัวได้เพียงใด และเงินสนับสนุนจากภาครัฐหรือเอกชนมีประสิทธิภาพเพียงใดในการลงทุนรูปแบบนี้ รวมถึงประเด็นว่ามันช่วยให้ผู้อยู่อาศัยเข้าถึงโอกาสทางเศรษฐกิจและบริการสาธารณะได้มากขึ้นจริงหรือไม่

ตัวอย่างโครงการ

ตัวอย่างที่โดดเด่นคือ Sawmill Community Land Trust ที่ Albuquerque รัฐนิวเม็กซิโก ก่อตั้งขึ้นจากความพยายามของชุมชนในการรับมือกับปัญหามลพิษและการเก็งกำไรที่ดิน โครงการนี้ได้พัฒนาที่อยู่อาศัยหลากหลายรูปแบบควบคู่ไปกับการสร้างสวนสาธารณะ ศูนย์ชุมชน และพื้นที่พาณิชย์ ทำให้เกิดการฟื้นฟูย่านเก่าให้กลับมามีชีวิตชีวา และยังคงรักษาสัดส่วนที่อยู่อาศัยราคาย่อมเยาไว้ได้อย่างถาวร

ภาพจาก https://sawmillclt.org/

โครงการ Sawmill Housing Co-op ตั้งอยู่ใน River District ของแวนคูเวอร์ มีจำนวน 117 ยูนิต โดยมีห้องพักหลากหลายขนาด ตั้งแต่สตูดิโอไปจนถึงสามห้องนอน พร้อมสิ่งอำนวยความสะดวกครบครัน เช่น พื้นที่ส่วนกลางทั้งในร่มและกลางแจ้ง สวนชุมชน และระบบทำความร้อนและความเย็นที่มีประสิทธิภาพ

ภาพจาก https://cltrust.ca/move-into-a-brand-new-co-op-home-today/

Washington Co-operative Housing Association มีบ้านให้สมาชิกทั้งหมด 59 ยูนิต ตั้งอยู่ในย่าน Burnside Gorge ของวิกตอเรีย โดยมีทั้งอพาร์ตเมนต์ขนาดหนึ่งและสองห้องนอนในอาคาร 38 ยูนิต และทาวน์เฮาส์ 21 ยูนิตสำหรับครอบครัวที่อนุญาตให้เลี้ยงสัตว์ได้ แต่ละทาวน์เฮาส์มีสวนหน้าบ้านเล็ก ๆ และสนามหลังบ้านที่ล้อมรั้ว เชื่อมต่อกับพื้นที่สีเขียวและสนามเด็กเล่นภายในโครงการ สำหรับสัตว์เลี้ยงอนุญาตเฉพาะในทาวน์เฮาส์ จำกัดเพียงหนึ่งสุนัขหรือแมวต่อครัวเรือน อสังหาริมทรัพย์นี้ถูกซื้อโดยสมาคมการกุศลของ CLT ในปี 2000

ภาพจาก https://cltrust.ca/

Community Land Trust เป็นทั้งคำตอบและความท้าทายสำหรับการจัดการปัญหาที่อยู่อาศัย และยังชี้ให้เห็นว่าที่ดินไม่ได้เป็นเพียงทรัพยากรทางเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นปัจจัยที่หล่อเลี้ยงคุณภาพชีวิต ความมั่นคง และความเสมอภาคในสังคม การศึกษาวิจัยและขยายโมเดลนี้จึงมีความสำคัญต่อการสร้างเมืองที่ทุกคนมีสิทธิในการอยู่อาศัย

Community Land Trust เป็นประเด็นที่น่าสนใจและน่าหยิบยกขึ้นมากล่าวถึง แต่ถ้าจะนำแนวคิดนี้มาประยุกต์ใช้ในประเทศไทยก็อาจจะต้องมีการทบทวนข้อบทกฎหมายเสียก่อน หากผู้ใดสนใจเพิ่มเติมก็สามารถหาด้วยคีย์เวิร์ดคำว่า Community Land Trust

แหล่งข้อมูล

https://www.lincolninst.edu/publications/articles/community-land-trusts

https://sawmillclt.org/